AFYONKARAHİSAR

[Anarchy]

Afyonkarahisar adında geçen “afyon” Latince’de tıpta ilaç yapımında kullanılan haşhaş bitkisinin özsuyu için kullanılan “opium” kelimesinin zamanla yazılış ve söylenişte değişikliğe uğramış halidir. “Opium” kelimesi “afium” “afiom” “afion”dan sonra “afyon” haline gelmiştir.

Yaklaşık 3 bin 350 yıllık tarihe sahip olan “Karahisar Kalesi” de şehrin güneyinde yerden 226 metre yükseklikteki trakit bir kaya kütlesi üzerinde bulunmaktadır. Kaleyi Hitit Kralı 2. Murşil MÖ 1344′teki Arzava Seferi sırasında askerlerine sığınak olarak yaptırmıştır ve kale Hapanova Kalesi (Yüksek Tepe Şehri) adıyla anılmıştır. Frigler döneminde Hapanova Kalesinin eteklerine bir köy olarak kurulan şehrin bilinen klasik çağlardaki en eski adı Akronio’dur. Romalılar döneminde bu adın gerek paralar üstünde gerekse Latince kitabelerde ve diğer kaynaklarda Akronium şeklinde yazıldığı anlaşılmaktadır. Akrones Akroenos Latince şeklinin halk arasında ve daha sonra Bizanslılar döneminde değişmiş şeklidir.

Malazgirt Savaşından sonra Sultan I. Mesut’un emri ile Akronium Kalesi’nin eteklerine Karaşar Türkleri yerleşmiş ve daha sonra kaleye Karahisar adı verilmiştir. Karahisar ve yöresi Selçuklu Veziri Sahib Ata Fahreddin Ali’nin “Sahip” unvanı nedeniyle “Karahisar-ı Sahip” olarak anılmıştır. Karahisar-ı Sahip “Vezirin Karahisarı” anlamına gelmektedir.

İlin adı Osmanlı arşivlerinde de “Karahisar-ı Sahip” olarak geçmekte bu dönemde Afyonkarahisar adının yöresel olarak kullanıldığı tahmin edilmektedir. Cumhuriyet’in ilk yıllarından itibaren ise “Afyonkarahisar” olarak anılmış ****** Nutuk’ta da 34 ayrı yerde Afyonkarahisar adını kullanmıştır.

Tarihi

Afyonkarahisar coğrafi konumu itibariyle bir geçiş ve kavşak noktasındadır. Böyle bir coğrafi konum nedeniyle Hititler’in Arzava seferine giderken buradan geçmesi gerekmiş Frigler bu bölgeye yerleşmiş Persler için “Apemeia” merkez olmuş Büyük İskender’in ordusu bu bölgede savaşmış ve ardından Anadolu’yu paylaşmış Roma için büyük önem taşıyan ticaretin can damarı olan yollar Afyonkarahisar’da kesişmiş Bizanslılar bölgeyi askeri üs olarak kullanmıştır. Araplar ve daha sonra Türkler için Afyonkarahisar Anadolu’nun alınabilmesi için öncelikle alınması gereken yer olma anlamı taşımıştır.

Türklerin Anadolu’ya yerleşmesi sürecinde önemli bir yeri olan Miryakefalon Savaşı bu topraklar üzerinde yapılmış Selçuklular için üs olmuş Osmanlılar Anadolu’yu Osmanlı bayrağı altında birleştirmek için Karamanoğullarına burada saldırmış Anadolu’yu ele geçirmek isteyen Yunanlılar burada üs oluşturmuştur. Ulu Önder ****** Kurtuluş Savaşında son derece önemli bir nokta olan Büyük Taarruz’u bu topraklarda Kocatepe’de yönetmiştir.

Milli Mücadele’de Yeri

“Afyonkarahisar son büyük zaferin kilidi oldu esası oldu. Afyonkarahisar tarihi mücadelemizde unutulmaz parlak bir sayfaya malikdir.” Gazi Mustafa Kemal ****** (Afyonkarahisar 21 Ekim 1925)

Afyonkarahisar Milli Mücadele sürecinin başından sonuna kadar askeri ve lojistik pek çok durumda önemli roller üstlenmiştir. Bulunduğu konum nedeniyle demiryolu ulaşımında önemli bir yeri olan Afyonkarahisar bu dönemde İngiliz Fransız ve İtalyan ve daha sonra da Yunan askeri birlikleri tarafından işgal edilmiştir. Afyonkarahisar Yunanlılar tarafından 2 kere işgal edilmiş 2. işgal Büyük Taarruz’a kadar devam etmiştir. Afyonkarahisar 20 Ekim 1920′den sonra Batı Cephesi Karargahı olmuştur.

Milli Mücadele sırasında 2 Ağustos 1920′de Afyonkarahisar Kongresi toplanmıştır. Kongreye Mustafa Kemal başta olmak üzere Konya Uşak ve Nazilli Müdafaa-i Hukuk Derneği temsilcileri katılmıştır. Afyonkarahisar Kongresi sonunda daha önceki kongrelerde sözü edilen otonomi tezi reddedilmiş ve Türkiye Büyük Millet Meclisi hukukuna girilmiştir. Afyonkarahisar Kongresi Batı Anadolu kongreler sisteminin sonuncusudur.

Afyonkarahisar Milli Mücadele yıllarında Kuvayi Milliye’nin hasta ve yaralı askerlerinin tedavi edildiği merkezlerden birisiydi. Trenle taşınan hasta ve yaralılar Afyonkarahisar ve diğer merkez olan Denizli’de tedavi edilmiştir. Afyonkarahisar’daki hastanenin bir bölümü daha sonra Alaşehir’deki ihtiyaç nedeni ile buraya taşınarak hizmet vermiştir. Hastanelerin ilaç ihtiyacı da Afyonkarahisar Sıhhiye Deposundan karşılanmıştır. 12. Kolordu’nun merkezi Afyonkarahisar’a alınmış bu kolordu için savaş koşullarında önemli bir yeri olan hayvan hastanesi de bir süre Bolvadin’de yer almıştır. Daha sonra da Dinar’da böyle bir hastane kurulmuştur.

Başkomutan Mustafa Kemal 26 Ağustos 1922′de Büyük Taarruz’u Afyonkarahisar’ın merkez ilçesine bağlı Büyük Kalecik kasabası sınırları içinde yer alan 1.874 rakımlı Kocatepe’den başlatmış ve günümüzde de varlığını sürdüren siperden bizzat sevk ve idare etmiştir. Kocatepe’ye Milli Savunma Bakanlığı tarafından 1953 yılında Milli Savunma Bakanlığı’nca anıt yapılmış ve üzerine yazıt konulmuştur. Kültür Bakanlığı da 1993 yılında ****** Anıtı ve çevre düzenlemesi yapmış ve Kocatepe ziyarete açılmıştır. Bronzdan yapılan ****** Anıtı 4 ton ağırlığında ve 7.5 metre yüksekliğindedir.

Mustafa Kemal ****** Milli Mücadele’den sonra 31 kere Afyonkarahisar’a uğramış 11′inde şehri gezerek incelemelerde bulunmuştur.

Konumu ve Ulaşım

Afyonkarahisar Ege Bölgesinin İçbatı Anadolu Bölümü sınırları içinde kalan ve toplam yüzölçümü 14.570 km2 olan bir ildir. Kuzeyde Eskişehir doğuda Konya batıda Uşak güneyde Burdur kuzeybatıda Kütahya güneydoğuda Isparta güneybatıda Denizli ile komşudur. Denizden yüksekliği 1.034 m. olan Afyonkarahisar’ın merkez ilçe ile birlikte 16 ilçesi vardır. Afyonkarahisar il sınırları Ege Akdeniz ve İç Anadolu Bölgeleri olmak üzere üç bölge üzerindedir.

Afyonkarahisar kara ve demiryollarının ülkemizi doğudan batıya kuzeyden güneye bağlayan bölgelerarası bir kapı konumundadır. Önemli kara ve demiryollarının kesişme noktasında yer alan ve coğrafi konum itibariyle birçok bölgeyi birleştiren özelliği nedeniyle Afyonkarahisar’a ulaşım da kolaydır. Afyonkarahisar’ın bazı önemli bazı şehirlerimize olan uzaklığı şöyledir: Afyonkarahisar-İstanbul arası 457 km. otobüsle yaklaşık 6 saat; Afyonkarahisar-Ankara arası 257 km. otobüsle yaklaşık 3 saat; Afyonkarahisar-İzmir arası 325 km. otobüsle yaklaşık 5 saat Afyonkarahisar-Antalya arası 287 km. otobüsle yaklaşık 3.5 saat Afyonkarahisar-Konya arası 230 km. otobüsle yaklaşık 3 saat.

Afyonkarahisar konumu ve geçmişte yapılan yatırımlar sonucunda bugün demiryolu açısından son derece şanslı bir durumdadır. Afyonkarahisar il merkezi 4 ayrı demiryolu hattının birleştiği noktada bulunan tek il merkezidir. Afyonkarahisar’a ülkemizin pek çok ilinden demiryolu ile ulaşım da mümkündür.

İklim

Afyonkarahisar’da karasal iklim görülse de bu iklimi Ege Denizinden gelerek az da olsa yumuşatan hava akımları mevcuttur. Yazlar sıcak ve kurak baharlar ılık ve yağışlı kışlar soğuk ve kar yağışlıdır. En sıcak ay ortalaması 22.1 derece en soğuk ay ortalaması ise 0.3 derecedir. Afyonkarahisar’da bugüne kadar görülen en düşük sıcaklık -27.2 derece (30 Aralık 1948) en yüksek sıcaklık da 39.8 derecedir (29 Temmuz 2000).

Turizm

Afyonkarahisar tarihi ve doğal güzellikleri ile yüksek bir turizm potansiyeline sahiptir. Binlerce yıllık bir geçmişe sahip bir yerleşim merkezi olan Afyonkarahisar’da Hitit ve Friglere ait tarihi kalıntılar ile Selçuklular ve Osmanlılar’dan kalma eserler bakımından son derece zengindir. Tüm bunlar zengin bir kültürü ve sanatı yansıtmaktadır. Afyonkarahisar Ömer Gecek Gazlıgöl Hüdai ve Heybeli kaplıcaları ve buralardaki çağdaş otel ve moteller ile ülkemizde termal turizmi bakımından başta gelen illerdendir. Romatizma eklem bozuklukları kadın hastalıkları çocuk felci solunum yolları hastalıkları şişmanlık nevrotik bozukluklar ve kalp hastalıklarının tedavisinde etkili olan kaplıca ve içmeler sağlık turizmi için önem taşımaktadır.

Afyonkarahisar’da MÖ 7. yüzyıla tarihlenen Döğer Aslankaya Tapınağı Döğer Kapıkaya I ve II tapınakları Maltaş Tapınağı Demirli Kalesi Tapınakları bulunmaktadır. Bu tapınaklar Friglerde tanrıların anası ve bereket tanrıçası olan Kübele’ye tapınım için yapılmıştır. Karahisar kalesinin de üst bölümündeki kaya kütlecikleri oyularak Kübele için basamaklar koltuklar ve mihraplar yapılmıştır. Tüm kütle olarak Kübele’nin doğal simgesi olan kalenin üst bölümü de Kübele tapınım yeridir. Yine Göynüş Vadisindeki Aslantaş ve Yılantaş Kaya Mezarları Ayazini Selimiye ve Beyköy Yumrutepe Kaya Mezarları da Kübele kültüne aittir. Çevresine bitişik kaya odaları ile manastır yapısında olan Ayazini Kırkinler Memeç Kaya Kiliseleri ve Böcü İnleri Kilisesi ile Yedikapılar Manastırı da Afyonkarahisar’dadır.

Selçuklu döneminin eşsiz örneklerinden olan Ulu Camii 1272-1277 yıllarında yapılmıştır. Ahşap olan caminin sırlı tuğlaları baklava dilimli tuğla minaresi ve dikdörtgene yakın yamuk planı vardır. Osmanlı Dönemine ait olan hamam ve medrese ile bir külliye şeklindeki Gedik Ahmet Paşa Camii de Fatih Sultan Mehmet’in vezirlerinden Gedik Ahmet Paşa tarafından Anadolu Beylerbeyliği döneminde yaptırılmıştır. Cami halk arasında İmaret Camii olarak anılmaktadır. Kesme taştan yapılan Abdürrahim Mısri Camii de 1483′te kesme taştan yapılmış bir camidir. Kuyulu Camii Otpazarı Camii Sandıklı Ulu Camii Sultan Alaaddin Camii Mevlevi (Türbe) Camii Afyonkarahisar’daki diğer tarihi camilerdir. Afyonkarahisar’da tarihi tekkeler kümbetler ve türbeler eğitim yapısı olarak kullanılan medreseler ticari yaşamda önem taşıyan kervansaraylar ve hanlar da bulunmaktadır. Tarih boyunca önemli bir kaplıca ve ılıca merkezi olan Afyonkarahisar’da çok sayıda da tarihi hamam mevcuttur.

Ekonomi

Afyonkarahisar ekonomisinde termal turizminin; mermer et ürünleri un yem yağ tuğla ve lastik imalat sektörünün; geleneksel lezzetler olan sucuk lokum kaymak ve haşhaşın önemli bir yeri vardır. Organize Sanayi Bölgesi de Afyonkarahisar’ın kara ve demiryollarının kesişim noktasında bulunan konumu nedeniyle hızlı bir gelişim göstermektedir.

Termal turizmine yönelik yatırımlar son yıllarda büyük artış göstermiş buna bağlı olarak da ekonomi için önemli bir alan olmuştur. Termal kaplıcaların modern tıp bilgileri ve teknolojisi ile birleştirilerek kapsamlı tedavi ve konaklama merkezleri haline getirilmesi yolunda önemli adımlar atılmaktadır.

Özellikle İscehisar ilçesi ve çevresinde çıkarılmakta olan mermer mimaride hediyelik eşya ve el sanatlarında kullanılan doğal bir malzemedir. Mermerin yurtiçine ve yurtdışına satışından elde edilen gelir Afyonkarahisar ekonomisinde büyük önem taşımaktadır.

Başlangıçta tarıma dayalı bir gelişim gösteren sanayi sektörü bugün çeşitli sektörlere yapılan yatırımla gelişim gösterir niteliktedir. Sanayinin lokomotif sektörleri doğal taş işleme ve gıda sektörleridir. Afyonkarahisar sanayisinde 335 mermer tesisi 125 gıda tesisi 30 toprak tesisi 10 yem ve katkı tesisi 5 ambalaj tesisi 4 dokuma tesisi 8 orman ürünleri tesisi üretim yapmaktadır. Ürünler sadece Afyonkarahisar ve bölgesine değil tüm bölgelere ve hatta yurtdışına pazarlanmaktadır.

Afyonkarahisar Mutfağı

Afyonkarahisar mutfağı geleneksel lezzetleriyle zengin bir çeşitliliğe sahiptir. Özellikle hamur işlerinde haşhaş ve haşhaş yağı yağı kullanımı yaygındır yemeklerde ise etin özel bir yeri vardır. Nohut ve buğdaydan elde edilen göce ve düğü (ince çekilmiş bulgur) yemeklerde çokça kullanılmaktadır. Afyonkarahisar mutfağında 20′den fazla çeşitte yemeği yapılan patlıcanın özel bir önemi vardır. “Patlıcan böreği” ise Afyonkarahisar’a özgüdür. Afyonkarahisar’da özel günlerde kurulan meydan sofralarında toplu yemek yenir ve bu yemeğe “sıra yemeği” adı verilir. Sıra yemeğinde yemek çeşidi verilen davetin özelliğine göre 10-15 çeşit yemekten 40 çeşit yemeğe kadar çıkabilmektedir. Sıra yemeğinin sonunda sindirimi kolaylaştırması için “bamya çorbası” verilmesi de Afyonkarahisar’a özgü bir gelenektir. Afyonkarahisar’ın yerel lezzetleri arasındaki çorbalardan sakala çarpan toğga göce tarhanası; et yemeklerinden bütüm et ramazan kebabı paçık duvaklı; sebze yemeklerinden patlıcan böreği ilibada dolması patlıcan-pırasa-maydanoz-kabak ve düğülü musakkaları düğülü yaprak dolması ve ekşili bamya tadılması gereken lezzetlerdir. Hamur işlerinde de arabaşı ağzı açık bükme haşgeşli (haşhaşlı) börek ocak bükmesi katmer cızdırma ve öğmenin ayrı bir yeri vardır. Afyonkarahisar’a özgü kaymak ve kaymaklı ekmek kadayıfı da sofraların vazgeçilmez lezzetidir.

Kaymak

Afyonkarahisar’a özgü bir süt ürünüdür. Manda ve inek sütünden elde edilen kaymağın makbul olanı daha lezzetli ve dayanıklı olması nedeniyle manda sütünden yapılanıdır.

Sucuk

Sucuk Türklerin pastırma ve kavurma ile birlikte Orta Asya’dan beri tükettiği et ürünlerindendir ve Afyonkarahisar ile özdeşleşmiştir. Yapımı için en uygun dönem ekim ve kasım ayları olan sucuk çiğ et tuz ve baharatla “pişirilerek” yapılır.

Haşhaş

Ekimi ve alımı devlet kontrolü ve izni ile yapılan haşhaşın ülkemizdeki üretiminin çok büyük bir bölümü Afyonkarahisar’da yapılmaktadır. Haşhaş Afyonkarahisar mutfağında özellikle hamur işlerinde çokça kullanılmaktadır.

Lokum

Geleneksel bir Türk tatlısı olan lokum dünyaya Türklerden yayılmıştır. Meyveli bademli fındıklı fıstıklı cevizli kaymaklı ve güllü gibi çeşitleri olan lokum Afyonkarahisar’da yıllardır büyük bir ustalıkla üretilmektedir.

Kaymaklı şeker

Kaymaklı şeker 20. yüzyılın başlarında şekerci Salih Usta tarafından yapılmıştır. Kaymaklı şekerin kalitelisi kaliteli kaymaktan kaliteli kaymak da besili mandalardan elde edilir.

Kiraz

Afyonkarahisar’ın Sultandağı ilçesinde yetiştirilmekte olan kirazı dünyadaki pek çok ülkeden talep görmektedir